مراقبت و ساکشن لوله تراکئوستومی

 مراقبت و ساکشن  لوله تراکئوستومی

Tracheostomy tube care and suction

اهمیت عملکرد طبیعی راه هوایی و نقش ساکشن

راه هوایی فوقانی در شرایط طبیعی، هوای تنفسی را گرم، مرطوب و تصفیه می‌کند.
اما در حضور لوله تراکئوستومی، این مکانیسم‌های طبیعی کنار زده می‌شوند و در نتیجه، هوایی که وارد ریه‌ها می‌شود سردتر، خشک‌تر و دارای ذرات بیشتری است.

در پاسخ به این تغییرات، بدن برای محافظت از بافت‌های تنفسی، مخاط بیشتری تولید می‌کند. تجمع این ترشحات می‌تواند جریان هوا را مختل کرده و در صورت باقی ماندن، موجب عفونت قفسه سینه (پنومونی) شود.

بنابراین، انجام ساکشن لوله تراکئوستومی جهت تخلیه مخاط و حفظ تهویه طبیعی، اقدامی ضروری است.
با این حال، باید از ساکشن بیش از حد یا مکرر خودداری کرد، زیرا این کار ممکن است باعث تحریک راه هوایی و افزایش تولید ترشحات شود.

حذف مخاط از لوله تراکئوستومی بدون ساکشن

1. 🔹 به جلو خم شوید و سرفه کنید تا مخاط از لوله خارج شود، نه بینی یا دهان.
2. 💧 ۵ سی‌سی محلول نرمال سالین استریل برای کمک به پاکسازی مخاط استفاده کنید.
3. 🔸 کانول داخلی را بردارید و در صورت نیاز ساکشن کنید.

4.⚠️ اگر تنفس طبیعی برقرار نشد، با پزشک یا خدمات درمانی تنفسی تماس بگیرید.

5.✅ در صورت لزوم کل لوله تراشه را برداشته و لوله یدکی قرار دهید.

1. 💡 بیمار را تشویق به سرفه و پاکسازی ترشحات تا زمانی که تنفس طبیعی شود، کنید.

چه زمانی لوله تراکئوستومی را ساکشن کنیم؟

ساکشن برای جلوگیری از انسداد لوله مخاطی و توقف تنفس بیمار مهم است. ساکشن باید در نظر گرفته شود :

When should tracheostomy suctioning be performed?

1. 🔹 وقتی بیمار صدای ترشحات را در لوله یا راه هوایی احساس یا شنود کند.
2. 💧 صبح‌ها پس از بیدار شدن.
3. 🔸 هنگام افزایش تعداد تنفس و تلاش برای نفس کشیدن سخت.

4.✅ قبل از غذا و قبل از رفتن به فضای باز.

1. 💡 قبل از خواب.

6.⚠️ ترشحات باید سفید یا شفاف باشد؛ تغییر رنگ ممکن است نشانه عفونت باشد.

·✅ در صورت خونریزی در ترشحات، رطوبت را افزایش دهید و ساکشن (مکش) را آرام انجام دهید.

• 💡 استفاده از HME برای حفظ رطوبت توصیه می‌شود. مراقبت ترشحات تراکئوستومی | tracheostomy secretion care)

بررسي رنگ و ويژگيهاي خطوط لوله تراکوستومي

رنگ و قوام ترشحات لوله تراکئوستومی شاخص مهمی از سلامت راه هوایی است و باید روزانه بررسی شود.

🔹 ترشحات طبیعی (Normal secretion):
در شرایط معمول، ترشحات باید سفید یا شفاف (clear or white) باشند. این وضعیت نشان‌دهنده‌ی تهویه مناسب و نبود عفونت است.

🔹 تغییر رنگ ترشحات (Discolored secretion):
اگر ترشحات به رنگ‌های زرد، قهوه‌ای یا سبز (yellow, brown, or green) تغییر کنند، این وضعیت می‌تواند نشانه‌ی عفونت (infection) باشد.
در صورت تداوم تغییر رنگ بیش از سه روز یا بروز بوی ناخوشایند، حتماً باید با پزشک یا جراح معالج تماس گرفته شود.

🔹 وجود خون در ترشحات (Bloody secretion):
اگر در ترشحات رگه‌های خون یا رنگ صورتی مایل به قرمز (pink or red-tinged mucus) مشاهده شود:

• ابتدا رطوبت محیط و راه هوایی را افزایش دهید.
• سپس ساکشن تراکئوستومی (tracheostomy suction) را به‌آرامی و با مکش کمتر انجام دهید تا از آسیب به مخاط جلوگیری شود.

🔹 استفاده از مرطوب‌کننده مصنوعی (HME filter):
استفاده از کلاه مرطوب‌کننده مصنوعی (Heat and Moisture Exchanger – HME) که به لوله تراکئوستومی متصل می‌شود،
به حفظ رطوبت هوا (humidity) و جلوگیری از خشکی و تحریک مجرای تنفسی کمک می‌کند.
این درپوش دارای فیلتر محافظ (protective filter) برای جلوگیری از ورود ذرات معلق و آلودگی به راه هوایی است.

🔹 افزایش فوری رطوبت (Immediate humidity boost):
قرار دادن بیمار در حمام دربسته و پر از بخار آب گرم (steamy bathroom) می‌تواند به‌طور سریع رطوبت هوای تنفسی را افزایش دهد و خشکی ترشحات را کاهش دهد.

🔹 موارد اورژانسی (Emergency signs):
اگر بیمار دچار سرفه‌های شدید، ترشحات قرمز روشن (bright red bleeding) یا تب (fever) شد،
باید فوراً با پزشک یا تیم مراقبت تنفسی تماس گرفته شود، زیرا این علائم می‌توانند نشان‌دهنده‌ی خون‌ریزی فعال یا عفونت جدی (serious infection or airway trauma) باشند.

چگونه لوله تراکئوستومی را ساکشن کنیم ؟

تجهیزات و مراحل ساکشن 

🧼 شستشوی دست و آماده‌سازی:

·✋ دستان خود را حداقل ۲۰ ثانیه با آب و صابون بشویید یا از ضدعفونی‌کننده استفاده کنید.

• 💦 دستکش استریل بپوشید.
• 🧼 دستگاه مکنده و کاتتر را قبل از استفاده بررسی و تمیز کنید.

🛠️ تجهیزات لازم:

• 🔹 کاتتر ساکشن مناسب
• 💧 آب مقطر یا استریل
• 🔸 نرمال سالین

·⚡ دستگاه ساکشن فعال

• 🟢 لوله اتصال به دستگاه ساکشن
• 💡 شیشه یا ظرف خیساندن کانول داخلی
• 🔹 برس‌های تراکئوستومی

·✅ لوله تراکئوستومی اضافی

مراحل انجام ساکشن لوله تراکئوستومی

(Tracheostomy Tube Suction Procedure)

🔹 آماده‌سازی اولیه

1. 🧼 دست‌های خود را به‌خوبی بشویید یا از محلول ضدعفونی‌کننده دست استفاده کنید.

2.⚡ دستگاه ساکشن (مکنده) را روشن کنید و لوله اتصال ساکشن (مکش) را به دستگاه وصل نمایید.

1. 💧 از کاتتر ساکشن تمیز استفاده کنید.
   • در صورتی که از کاتتر قابل استفاده مجدد بهره می‌برید:
     • آن را در ظرفی حاوی آب مقطر یا استریل قرار داده و به مدت حدود ۳۰ ثانیه ساکشن کنید تا ترشحات داخل آن پاک شود.
     • سپس کاتتر را چند دقیقه با آب جاری بشویید.
     • آن را در محلولی از یک قسمت سرکه و یک قسمت آب مقطر یا استریل به مدت ۱۵دقیقه خیس کنید.
     • محلول را گاه‌به‌گاه هم بزنید.
     • در پایان، کاتتر را با آب خنک بشویید و در هوای آزاد و در ظرف شفاف خشک نمایید.

§⚠️ در صورت سفت شدن یا ترک خوردن کاتتر، از استفاده مجدد خودداری کنید.

1. 🔹 کاتتر را به لوله اتصال ساکشن وصل کنید.

🔹 وضعیت بیمار

1. 🛏️ بیمار را در وضعیت مناسب قرار دهید:
   • یک حوله یا پتوی کوچک زیر شانه‌ها بگذارید تا گردن کمی کشیده شود.
   • برخی بیماران حالت نیمه‌نشسته (Semi-Fowler) را بهتر تحمل می‌کنند.

1. 💦 کاتتر را با آب استریل یا مقطر خیس کنید تا مدار ساکشن روان شود و عملکرد دستگاه بررسی گردد.

🔹 آماده‌سازی کانول داخلی

1. در صورت وجود، کانول داخلی (Inner Cannula) را از لوله تراکئوستومی خارج کنید.
   • اگر بیمار کانول داخلی ندارد، این مرحله را رد کنید و به مرحله ۸ بروید.
   • نکات مهم:
     الف. مدل‌های مختلفی از کانول داخلی وجود دارند؛ روش جداسازی را مطابق با نوع کانول بیمار بیاموزید.
     ب. هنگام جدا کردن، مراقب باشید کل لوله تراکئوستومی به‌صورت تصادفی خارج نشود؛
     می‌توانید با نگه داشتن فلنج (صفحه گردن) با یک دست، از خروج ناخواسته جلوگیری کنید.
     ج. اگر کانول قابل شست‌وشو است، آن را برای خیساندن در محلول تمیزکننده در ظرف شیشه‌ای بگذارید؛
     در غیر این صورت (در نوع یک‌بار مصرف) آن را دور بیندازید.

🔹 انجام ساکشن

1. کاتتر را به‌آرامی داخل لوله تراکئوستومی وارد کنید.
   • اجازه دهید کاتتر از انحنای طبیعی لوله عبور کند.
   • برای جلوگیری از آسیب، عمق ورود را بر اساس طول لوله تراکئوستومی تعیین کنید.
     • مثال: اگر طول لوله ۴ سانتی‌متر است، کاتتر را به همان میزان (۴ سانتی‌متر) وارد نمایید.
2. در مواردی که ساکشن سطحی (tip suction) کافی نباشد، می‌توان چند میلی‌متر عمیق‌تر رفت (deep suction).
3. تجربه بالینی کمک می‌کند تا فاصله مناسب بدون نیاز به اندازه‌گیری دقیق تعیین شود.
4. در حالی‌که کاتتر را به‌آرامی خارج می‌کنید،
   • انگشت شست خود را به‌صورت متناوب روی دریچه ساکشن قرار دهید تا مکش فعال و غیرفعال شود.

o⏱️ هر بار ساکشن را ۵ تا ۱۰ ثانیه انجام دهید.

o⚠️ کاتتر را بیش از این مدت در لوله نگه ندارید؛ زیرا بیمار قادر به نفس کشیدن طبیعی نخواهد بود.

1. به بیمار اجازه دهید پس از ساکشن، تنفس خود را بازیابد و حداقل ۱۰ ثانیه استراحت کند.
2. برای پاکسازی کاتتر، مقدار کمی آب مقطر یا استریل را از طریق دستگاه مکش عبور دهید تا ترشحات باقی‌مانده تخلیه شود.
3. در صورت وجود، کانول داخلی تمیز یا یدکی را وارد لوله تراکئوستومی کنید و قفل آن را بررسی نمایید.
4. دستگاه ساکشن را خاموش کنید و کاتتر را دور بیندازید (یا طبق مرحله ۳ مجدداً تمیز نمایید).
5. در پایان، کانول داخلی را تمیز کنید یا اگر قابل استفاده مجدد نیست، آن را تعویض کنید.

🔸 نکات کلیدی ایمنی

• از دستکش استریل یا تمیز برای      جلوگیری از انتقال عفونت استفاده کنید.
• ساکشن را در محیط آرام و بدون      وقفه انجام دهید.
• در صورت بروز سرفه شدید، خون‌ریزی      یا کاهش اشباع اکسیژن (SpO₂)، بلافاصله ساکشن را متوقف کرده و به بیمار اکسیژن کمکی      بدهید.
• هرگز از محلول‌های ضدعفونی‌کننده      قوی یا الکل برای تمیز کردن مسیر تراکئوستومی استفاده نکنید.

تمیز کردن لوله کانول داخلی تراکئوستومی :

فقط برای کانول‌های داخلی قابل استفاده مجدد

اهمیت :

تمیز کردن منظم کانول داخلی (Inner Cannula) بخش مهمی از مراقبت از لوله تراکئوستومی است.
کانول داخلی باید دو تا سه بار در روز، یا در صورت وجود ترشحات زیاد بیشتر از این مقدار تمیز شود.
در روزهای اولیه پس از جراحی، به‌ویژه در صورت افزایش ترشحات، تمیز کردن باید به‌صورت مکررتر انجام گیرد.

🔹 تجهیزات مورد نیاز (Equipment)

برای تمیز کردن ایمن و مؤثر، موارد زیر را آماده کنید:

• 🧼 پاک‌کننده‌های کوچک برس یا لوله (Tracheostomy brush) 
• 💧 محلول نیمه‌قدرت پراکسید هیدروژن (نسبت ۱:۱ از آب و H₂O₂)
• 🌿 آب نمک استریل یا نرمال سالین خانگی
• 🥣 دو کاسه یا ظرف کوچک تمیز
• 🧤 دستکش تمیز یا استریل

🔹 مراحل انجام کار (Procedure)

1. 🧼 دستان خود را بشویید یا از ضدعفونی‌کننده دست استفاده کنید.
2. در کاسه اول، محلول پراکسید نیمه‌قدرت را بریزید و در کاسه دوم آب نمک استریل را قرار دهید.
3. در حالی‌که صفحه گردن (فلنج) لوله تراکئوستومی را ثابت نگه داشته‌اید، کانول داخلی را با دقت خارج کنید.
4. کانول داخلی را در محلول پراکسید قرار دهید و بگذارید چند دقیقه خیس بخورد تا پوسته‌ها و مخاط نرم شوند.
5. با برس یا پاک‌کننده لوله، داخل، خارج و چین‌های کانول را به‌آرامی تمیز کنید تا تمام ترشحات پاک شوند.

6.⚠️ از مواد ساینده مانند پودر شست‌وشو یا پد بریلو استفاده نکنید.

1. پس از تمیزکاری، به داخل کانول نگاه کنید تا مطمئن شوید کاملاً تمیز و عاری از مخاط است.
2. کانول را در کاسه آب نمک استریل شست‌وشو دهید تا باقی‌مانده محلول پراکسید از بین برود.
3. مجدداً در حالی‌که صفحه گردن لوله تراکئوستومی را ثابت نگه داشته‌اید،
   کانول تمیز را وارد لوله کنید.
4. کانول داخلی را بچرخانید تا در موقعیت خود قفل شود.
5. قفل را دوباره بررسی کنید و به‌آرامی با دست به سمت جلو بکشید تا از تثبیت صحیح آن اطمینان حاصل شود.

🔸 نکات ایمنی و مراقبتی

• هرگز از محلول‌های الکلی یا مواد شیمیایی قوی برای شست‌وشوی کانول استفاده نکنید.
• کانول باید کاملاً خشک یا بدون کف باقی‌مانده محلول باشد.
• در صورت مشاهده ترک، تغییر رنگ یا زبری سطح کانول، آن را تعویض کنید.
• برای پیشگیری از عفونت، همیشه از ظروف تمیز و محلول تازه آماده‌شده استفاده نمایید.
• در بیماران دارای ترشحات زیاد یا عفونت فعال، فاصله‌ی بین تمیزکاری‌ها را کاهش دهید.

10 سوال و پاسخ کاربردي (سؤالات متداول) 

سؤال ۱: چه زمانی باید ساکشن انجام شود؟

• 🔹 بر اساس علائم انسداد      یا افزایش ترشحات: خرخر، کاهش      اشباع اکسیژن، افزایش کار تنفسی.

سؤال ۲: مراحل صحیح ساکشن چیست؟

• 💧 آماده‌سازی      تجهیزات، اکسیژن‌دهی پیش از ساکشن،      ورود صحیح کاتتر، مکش ≤۱۰ ثانیه، پایش وضعیت بیمار.

سؤال ۳: چگونه از عفونت و آسیب پیشگیری کنیم؟

• ✅ تجهیزات استریل، شست‌وشوی کانول داخلی، پانسمان تمیز، آموزش خانواده.

سؤال ۴: اقدامات اضطراری در صورت انسداد یا جدا شدن لوله چیست؟

• 🔹 پاکسازی سریع، تعویض لوله یا تماس با تیم تخصصی، استفاده از ماسک اکسیژن،      فشار موضعی در خون‌ریزی.

سؤال ۵: مراقبت در منزل چگونه انجام شود؟

• 💡 آموزش ساکشن، تعویض پانسمان، شناسایی علائم خطر، کیت اضطراری،      پی‌گیری با تیم تراکئوستومی.

سؤال ۶: چه زمانی ساکشن لازم است؟

• 🎯 صدای ترشح، افزایش کار تنفسی، صبح‌ها، قبل از غذا/خروج از      منزل/خواب.

سؤال ۷: هر پاس ساکشن چند ثانیه باشد؟

• ⏱️ ۵ تا ۱۰ ثانیه؛ بین پاس‌ها حداقل ۱۰ ثانیه استراحت بدهید.

سؤال ۸: اگر ترشحات رنگی شد چه کنیم؟

• 🧪 پیگیریِ احتمال عفونت؛      اگر بیش از ۳ روز ادامه داشت یا بوی بد داشت → تماس با پزشک.

سؤال ۹: اگر خون در ترشحات باشد چه کنیم؟

• 🩸 رطوبت را افزایش      دهید و ساکشن را ملایم‌تر انجام دهید؛ خون روشن یا تب → اقدام فوری پزشکی.

سؤال ۱۰: HME چیست و چه کمکی می‌کند؟

• 🧢 درپوش فیلتر‌دارِ      مرطوب‌کننده (HME)؛ به حفظ رطوبت راه هوایی و فیلتر ذرات کمک می‌کند.

Tracheostomy Tube Care and Suction — Quick Summary (EN)

Why it matters

• The upper airway normally warms, humidifies, and filters air. A tracheostomy bypasses these functions → air is cooler, drier, less filtered → more mucus.
• Timely suctioning keeps the airway clear and helps normal ventilation. Avoid over-suctioning (can irritate mucosa and increase secretions).

When to suction

• Audible secretions (gurgling), rising work of breathing, higher RR.
• Typical moments: after waking, before meals, before going outdoors, before sleep.

Equipment (core)

• Suction device + tubing, clean/sterile suction catheter, sterile/distilled water, normal saline, inner cannula (spare if applicable), trach brushes, a clean container.

Suctioning steps (safe technique)

1. Hand hygiene; power on suction; connect tubing.
2. Use a clean catheter (for reusable: purge in sterile water ~30 s, rinse, soak 15 min in 1:1 vinegar:sterile water, rinse cool water, air-dry). Replace if stiff/cracked.
3. Position: towel under shoulders (slight neck extension) or semi-Fowler.
4. Moisten catheter tip in sterile water.
5. Remove inner cannula if present; keep flange steady to avoid accidental decannulation.
6. Advance catheter gently along the natural curve (depth ≈ trach tube length; consider deeper by a few mm only if needed).
7. Suction on withdrawal, intermittently occluding the port; 5–10 seconds per pass max.
8. Rest ≥10 seconds between passes; flush catheter with sterile water.
9. Reinsert cleaned/spare inner cannula; secure; turn device off; discard/clean catheter.

Cleaning a reusable inner cannula

• 2–3×/day (more often post-op or with heavy secretions).
• Soak in half-strength hydrogen peroxide (1:1 with water), brush inside/outside/folds, no abrasive pads, rinse with sterile saline, reinsert and lock; re-check lock.

Secretions: what the color means 

• Normal: clear/white.
• Yellow/brown/green: possible infection → monitor; if >3 days or foul odor → contact clinician.
• Blood-tinged/pink: increase humidity, suction gently.
• Bright-red blood, fever, severe cough → urgent medical review.

Quick humidity tips

• Use an HME (Heat and Moisture Exchanger) cap/filter to conserve humidity and filter particles.
• A steamy bathroom (closed door, warm shower running) gives rapid humidity boost.

Emergencies (act now)

• Worsening dyspnea, SpO₂ drop, bright-red bleeding, fever, suspected obstruction or accidental decannulation → stop, provide oxygen if available, call the care team/EMS, replace tube if trained.

Home care & education

• Teach caregivers: suction steps, dressing change, warning signs, and who to call.
• Keep an emergency kit: spare trach tube, portable suction, gloves, saline, contact numbers.
• Regular follow-up with the tracheostomy team reduces complications.

10 Quick FAQ (condensed)

1. When is suction needed?
   Audible secretions, ↑ work of breathing; after waking, before meals/outdoors/sleep.
2. How long per suction pass?
   5–10 seconds, then ≥10 seconds rest.
3. Discolored secretions?
   Suspect infection; if >3 days or malodor → contact clinician.
4. Blood in secretions?
   Raise humidity, suction gently; bright red or fever → urgent care.
5. What is an HME?
   A humidifying/filtering cap that conserves moisture and filters particles.
6. Core steps of safe suction?
   Hand hygiene, prepare device/catheter, remove inner cannula (if present), insert gently, suction on withdrawal 5–10 s, rest, flush, reinsert cannula.
7. How often to clean inner cannula?
   2–3×/day, more often after surgery or with heavy secretions.
8. Positioning for suction?
   Towel under shoulders or semi-Fowler; keep flange steady.
9. Reusable catheter care?
   Purge in sterile water, rinse, 15 min soak (1:1 vinegar:sterile water), cool rinse, air-dry; replace if stiff/cracked.
10. Top warning signs?
    SpO₂ drop, severe cough, bright-red blood, fever, obstruction/decannulation → urgent help.

برگرفته از :

https://www.hopkinsmedicine.org/tracheostomy/living/suctioning.html

1. American Association for Respiratory Care (AARC). Clinical practice guideline: Artificial airway suctioning [Internet]. 2022 [cited 2025 Oct 11]. Available from: https://www.aarc.org/ 
2. Faculty of Intensive Care Medicine (FICM); Intensive Care Society (ICS). Guidance on tracheostomy care [Internet]. 2020 [cited 2025 Oct 11]. Available from: https://www.ficm.ac.uk/ 
3. National Tracheostomy Safety Project (NTSP). Suctioning guidance [Internet]. [cited 2025 Oct 11]. Available from: https://www.tracheostomy.org.uk/ 
4. StatPearls Publishing. Tracheostomy. In: StatPearls [Internet]. 2023 [cited 2025 Oct 11]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/ 
5. StatPearls Publishing. Tracheostomy tube change. In: StatPearls [Internet]. 2024 [cited 2025 Oct 11]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/ 
6. Open RN; NCBI Bookshelf. Nursing skills: Tracheostomy care & suctioning [Internet]. 2021 [cited 2025 Oct 11]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/ 
7. Tracheostomy care for adults and the elderly in the home environment: A scoping review [Internet]. 2024 [cited 2025 Oct 11]. Available from: (journal site/DOI)
8. American Thoracic Society (ATS). Adult tracheostomy patient resources [Internet]. [cited 2025 Oct 11]. Available from: https://www.thoracic.org/ 
9. UC Davis Health. Pediatric tracheostomy suction – patient/family education [Internet]. [cited 2025 Oct 11]. Available from: https://health.ucdavis.edu/ 
10. Cleveland Clinic. Tracheostomy suctioning: Purpose, steps & care [Internet]. [cited 2025 Oct 11]. Available from: https://my.clevelandclinic.org/ 
11. American Association for Respiratory Care (AARC). Clinical practice guidelines portal [Internet]. [cited 2025 Oct 11]. Available from: https://www.aarc.org/ 
12. Self-management of patients with tracheostomy in the home setting: A scoping review [Internet]. 2023 [cited 2025 Oct 11]. Available from: (journal site/DOI)